(door Judith) Begrijpend lezen is een belangrijk vak op de basisschool. Wanneer een leerling met begrip kan lezen, kan het immers kennis vergaren. Wat is nu eigenlijk echt belangrijk bij begrijpend lezen?
Begrijpend lezen is meer dan een vak
Wat is begrijpend lezen?
Begrijpend lezen is het toepassen van een betekenis aan geschreven taal. Het begrijpend lezen is een complex en actief proces, waarbij zaken als woordenschat, voorkennis en een juist gebruik van leesstrategieën heel belangrijk zijn (Mortel & Loman, 2016). Tijdens een les begrijpend lezen wordt met leerlingen geoefend met één of meerdere strategieën. Meestal bepaald de methode die op de school gebruikt wordt, welke strategie(ën) welke les worden beoefend.
Begrijpend lezen vanaf groep …
Eigenlijk is het belangrijk om niet alleen over begrijpend lezen te spreken. Begrijpend lezen begint namelijk al in de onderbouw met begrijpend luisteren (Mortel & Loman, 2016). Begrijpend lezen en begrijpend luisteren hebben in de basis dezelfde vaardigheden voor denken en leren. Door goed naar een tekst te luisteren leert een leerling een tekst begrijpen. De nieuwe kennis wordt dan door de leerling gekoppeld aan hetgeen dat de leerling al weet. Hierdoor wordt de kennis van de leerling vergroot.
Het is van belang dat de leerkrachten in de onderbouw en bovenbouw met elkaar een doorgaande lijn afstemmen hoe ze de leerlingen in hun basisschooltijd leren om zelfstandig teksten te leren lezen en begrijpen (Mortel & Loman, 2016). Vanaf het moment dat kinderen kunnen lezen is het belangrijk om begrijpend luisteren en begrijpend lezen in samenhang aan te bieden (Mortel & Loman, 2016).
Strategieën
Willingham (2009) zegt dat je niet te veel tijd aan strategieën moet besteden. In Nederland blijkt een verband te bestaan tussen veel tijd aan begrijpend lezen besteden en demotivatie (Aarnoutse & Schellings, 2003). Uit onderzoek blijkt daarnaast dat leerlingen aangeleerde leesstrategieën niet of weinig toepassen bij het interpreteren van teksten. Daarnaast is het toepassen van leesstrategieën een andere vaardigheid dan het kunnen begrijpen en interpreteren van teksten. (Boers en Stoeldraijer, 2010) Een bijeffect van veel aandacht voor leesstrategieën is volgens Stoeldraijer (2017) namelijk dat leerlingen een hekel krijgen aan het vak begrijpend lezen.
Het aanleren van een strategie moet volgens Mortel & Loman (2016) niet het doel zijn. Het is belangrijk dat de leerlingen een strategie begrijpen en leren hoe ze deze strategie ook buiten de methode kunnen toepassen. Op deze manier is de strategie het gereedschap en niet meer het doel van de les. Bij instructie in het gebruik van strategieën is het belangrijk dat de leerkracht aan de leerlingen laat zien wat ze doet als ze een tekst leest. De leerkracht verwoord hardop haar leesgedachten en gebruikt alleen strategieën waarvan de leerlingen iets hebben bij de tekst. (Boers en Stoeldraijer, 2010)
Oefentijd
Om de strategieën ook buiten de methode toe te kunnen passen, hebben leerlingen de hulp van de leerkracht nodig (Mortel & Loman, 2016). Mortel en Loman (2016) raden daarom aan om de leerlingen veel oefentijd en mogelijkheid te geven om de geleerde strategieën toe te passen om een tekst te begrijpen. Een tekst bevat veel informatie en die informatie moet betekenis krijgen om de tekst te kunnen begrijpen. Wanneer de tekst niet begrepen wordt, wordt er ook niet geleerd. Dit geldt voor iedere tekstsoort en voor ieder tekstgenre.
Mortel en Loman (2016) geven aan dat het oefenen van strategieën ook in andere vakken zou moeten plaatsvinden, zoals bijvoorbeeld bij d zaakvakken. Leerlingen hebben hierbij immers begrijpend lezen nodig willen ze de informatie begrijpen. Bij het lezen van zaakvak-teksten kunnen leerlingen ervaren dat het gebruik van strategieën nuttig is. Zoals bijvoorbeeld de strategie samenvatten, hierdoor kunnen leerlingen hoofdzaken beter onthouden en zich makkelijker voorbereiden op een toets. Hierdoor staat de tekst centraal en niet te strategie.
(Boers en Stoeldraijer, 2010)
Aandacht voor woordenschat en voorkennis
Het is belangrijk om een leerling te laten nadenken over een tekst en de leerling verbindingen te laten maken met wat ze al weten. Dit kan door bij het aanbieden van een tekst eerst gezamenlijk een tekst te bekijken. Wat zien we aan de tekst? Kijk samen naar plaatjes, kopjes en tussenkopjes.
Het gericht bezig zijn met het activeren van voorkennis en het opbouwen van achtergrondkennis en woordenschat heeft volgens onderzoek meer effect op de resultaten voor begrijpend lezen dan het aanleren van leesstrategieën (Mortel & Loman, 2016)
Leerkrachtvaardigheden
Belangrijke voorwaarden voor goed begrijpend leesonderwijs volgens Mortel en Loman (2016):
- Instructievaardigheden van de leerkracht
- Vaardigheid van de leerkracht om ook bij andere vakgebieden begrijpend lezen te integreren
- Vaardigheid van de leerkracht om te differentiëren
- Doorgaande lijn van begrijpend luisteren naar begrijpend lezen
- Veel tijd voor verschillende soorten teksten, geprint en online
- Leerkracht die de leerlijnen rondom begrijpend lezen kent en hierdoor makkelijker een verantwoorde keuze maakt om te bedenken wat hij of zij de leerlingen wil leren met de tekst.
Wat moet vanuit de overheid?
De overheid heeft voor het vak Nederlandse taal twaalf kerndoelen geformuleerd, verdeeld over drie domeinen. Van deze twaalf kerndoelen zijn er vijf die te maken hebben met begrijpend lezen.
Volgens Stoeldraijer (2017) voldoen twee nieuwe taalmethoden, Staal en Taal Actief (en waarschijnlijk ook anderen, maar die worden niet genoemd in dit artikel), aan kerndoel 1 tot en met 12, inclusief de kerndoelen voor begrijpend lezen. Hierdoor is het niet meer noodzakelijk om een aparte methode voor begrijpend lezen te gebruiken om de kerndoelen van taal te behalen.
Dus…….
Het is niet belangrijk welke methodiek wordt gebruikt om begrijpend leesonderwijs aan te bieden. Wel is het belangrijk om de leerlingen verschillende manieren aan te leren om een tekst te kunnen begrijpen. Dit aanleren van het toepassen van manieren om een tekst te begrijpen, zogenoemde strategieën, is iets dat niet alleen moet gebeuren tijdens de lestijd van begrijpend lezen. Het is belangrijk om ook bij taal en zaakvakken aandacht te besteden aan het gebruiken van strategieën om een tekst te begrijpen en te leren (voor bijvoorbeeld een zaakvaktoets). Juist het integreren van begrijpend lezen in andere vakken, zorgt voor meer begrip bij leerlingen en veel meer begrijpend lezen oefenmomenten. Als leerkracht dien je dan echter wel kennis te hebben van de leerlijn begrijpend lezen. Ook is het verstandig om strategieën van begrijpend lezen te kennen.
In een volgend blog vertel ik je graag hoe wij aan de slag zijn gegaan met begrijpend lezen. Hoe zien bij jullie op school de begrijpend leesonderwijs eruit?
Lees ook: LEESBEVORDERING: HOE JE KINDEREN AAN HET LEZEN KRIJGT
Literatuur
Stoeldraijer, J. (2017) Naar een beredeneerd aanbod voor begrijpend lezen. Basisschoolmanagement – Jaargang 31 (maart 2017) nr. 2
Stoeldraijer, J. en Boers, M. (2010) Begrijpend lezen: anders, beter en leuker! Redax Magazine 38776
Mortel, K. van der & Loman, E. (2016) De drie grootste misverstanden in het begrijpend leesonderwijs. CPS
Nielen, T.M.J. (2016) Aliteracy: Causes and solutions. Universiteit Leiden
Willingham (2009) But reading comprehension is not a skill that can be taught directly. The cor knowlogeblog.
Begrijpend lezen op jufmaike.nl
Bekijk ook alle verhaaltjes om begrijpend lezen te oefenen.
BEGRIJPEND LEZEN WERKBLADEN IN OVERZICHT
Afbeelding: Back to school and happy time! Door Jeka
