Door Kelly. Concentratie is een veel besproken onderwerp in het onderwijs. Het lijkt alsof steeds meer leerlingen tegenwoordig moeite hebben om zich te concentreren in de klas. Wat is concentratie eigenlijk? Wat is het verschil tussen concentratie en aandacht? Hoe kan je concentratie verbeteren en hoe zit het met concentratie vasthouden? Deze vragen bespreek ik in onderstaande blog.
Concentratie in de klas
De tijd van de rapporten is weer in zicht. Als leerkracht van groep 7 ben ik bezig met het invullen van de rapporten, waarbij ik bij een aantal leerlingen invul dat zij moeite hebben met concentreren. Ik word weer even met mijn neus op de feiten gedrukt dat concentratie wel een ding is in mijn groep. Ik besluit mij meer te gaan verdiepen in het onderwerp concentratie. Deze informatie en mijn ervaringen wil ik graag met jullie delen.
Wat is concentratie?
Aandacht, focus, betrokken, inspanning, taakgericht, actief, flow, alert… Allemaal woorden die bij mensen opkomen als ze denken aan concentratie. Maar wat is concentratie eigenlijk? Wanneer je aandacht voor iets hebt, richt je je ergens op. Wanneer je je concentreert, kun je deze aandacht lang volhouden, oftewel volgehouden aandacht. Concentratie is het vasthouden van aandacht in het werkgeheugen.
Niels schreef hier ook meer over in breinvriendelijk onderwijs.
Multitasken
“Ja maar juf, ik kan twee dingen tegelijk!”. Multitasken is het uitvoeren van meerdere handelingen op hetzelfde moment. Veel leerlingen denken daar goed in te zijn. Dat blijkt helaas vaak niet het geval te zijn. Je kunt je namelijk beter concentreren wanneer je hersenen zich alleen hoeven te richten op één taak tegelijkertijd. Dit geldt niet voor taken die je automatisch doet, zoals lopen of eten. Daar heb je je werkgeheugen niet voor nodig. Voor leerlingen die denken wel te kunnen multitasken: meestal is er alleen sprake van het snel afwisselen van taken.
Vroeger versus nu
Ik heb mijzelf wel eens afgevraagd of leerlingen zich tegenwoordig minder goed kunnen concentreren dan een aantal jaren geleden. Het blijkt dat wanneer dit zo is, dat niet komt omdat het brein van de leerlingen is veranderd. De omgeving van de leerlingen is veranderd, door bijvoorbeeld de komst van smartphones. Ons brein houdt van nieuwe informatie. Smartphones voorzien ons daar continu in. Dit voelt voor het brein als een beloning, ook als er eigenlijk geen relevante nieuwe informatie binnenkomt. Maar dat weet je van tevoren niet. Er is tegenwoordig gewoonweg meer informatie tot onze beschikking dan vroeger wat aandacht vraagt van ons brein. Dus ook bij de kinderen in onze klas.
Hoe kan je concentratie in de klas verbeteren?
Leerling zelf
Vaak heb ik nagedacht of leerlingen zelf iets kunnen doen om hun concentratie te verbeteren. Dat leek me lastig, omdat het een mentaal iets is. Als leerkracht kun je allerlei zaken aanpassen in de omgeving van de leerling zoals het aanreiken van een koptelefoon, maar kan de leerling zelf iets doen om de concentratie te verbeteren?
Het blijkt dat er drie dingen zijn die concentratie verbeteren: 1) meditatie, 2) goede nachtrust en 3) trainen.
1. Met meditatie wordt niet iets diepzinnigs bedoeld, maar meditatie als concentratieoefening. Meditatie is eigenlijk je richten op één ding en ervoor zorgen dat alle storende prikkels genegeerd worden. Dat is bij je concentreren ook zo.
2. Een goede nachtrust is ook een factor om je concentratie te verbeteren. Wanneer leerlingen goed hebben geslapen, kunnen zij zich beter concentreren. Je batterij moet zich gewoonweg weer opladen.
3. Verder is concentratie als een spier die getraind moet worden. Spierkracht kan afnemen als je een langere periode niet sport of niet goed beweegt. Datzelfde geldt voor concentratie. Je moet het opbouwen en dan regelmatig blijven oefenen.
Als leerkracht
Als leerkracht kun je de concentratie beïnvloeden door bijvoorbeeld de leerling een koptelefoon te geven, leerlingen achter een houten schot te plaatsen, een pauze in te lassen in de les, een andere taak te geven of interactie in te zetten. Zelf merk ik wel eens dat leerlingen moeite hebben om een nieuwe les geconcentreerd te starten, omdat ze nog uitgeput zijn van de vorige les. Je wil als leerkracht vaak meteen door.
Tegenwoordig heb ik iets gevonden wat goed werkt voor concentratie in de klas. Wanneer een les is afgelopen, zet ik een time-timer op het bord met bijvoorbeeld twee minuten. Ik spreek met de leerlingen af dat zij twee minuten rustig mogen rommelen (waarbij ze dan naar de toilet mogen, water mogen drinken, even mogen kletsen of even mogen wandelen door de klas). Afspraak is wel dat wanneer de twee minuten voorbij zijn, de leerlingen klaar zitten met hun spullen voor hun neus om de les te kunnen beginnen. Dit werkt in mijn groep goed. Met deze ‘mini-break’ heb ik de leerlingen sneller geconcentreerd klaar zitten voor de nieuwe les, dan dat ik meteen door wil.
Je concentratie vasthouden
Moeite met stilzitten
In iedere klas zitten vaak wel leerlingen die moeite hebben met stil zitten. Zo ook in mijn groep. Vroeger verlangde ik vaak van deze leerlingen om stil te zitten, zonder dat ik daar verder bij nadacht. Tegenwoordig weet ik, dat deze leerlingen op dat moment zich zo moeten concentreren op het stil zitten, dat ze zich niet meer kunnen concentreren op datgene wat de leerkracht vertelt. Je bereikt hiermee als leerkracht dus het averechtse effect.
Datzelfde geldt voor sommige leerlingen die je niet altijd aankijken, maar bijvoorbeeld naar buiten staren. Wanneer zij jou als leerkracht aankijken, zijn ze ooit meer bezig met jouw mimiek en hoe je eruit ziet dan met hetgeen wat je vertelt. Je kunt je in die situatie dus afvragen of dat het erg is. In dit geval is dat geen multitasken, omdat je voor staren uit het raam je werkgeheugen niet nodig hebt. Dit doe je automatisch.
Meer weten over concentratie?
Na wat onderzoek te hebben gedaan over concentratie, heb ik weer wat bijgeleerd. Verder ben ik me weer bewust geworden van hoe ik het kan stimuleren in de groep of leerlingen kan aansporen om zelf actie te ondernemen. Hoe zit het met de concentratie bij de leerlingen in jouw klas? Wat doe jij om de concentratie van de leerlingen in jouw klas te bevorderen?
Wil je (nog) meer weten over concentratie of wil je tips om je kind te helpen met concentreren? Klik dan hier.
Bronnen
- Stigchel, van der, S. (2015). Zo werkt aandacht. Opvallen, kijken en zoeken in een wereld vol afleiding. Amsterdam: Maven Publishing. Bekijk het hier.
- Stigchel, van der, S. (2018). Concentratie. Gefocust blijven in tijden van afleiding. Amsterdam: Maven Publishing. Bekijk het hier.
