Doelgericht gedrag: Executieve functies

Doelgericht gedrag: Executieve functies

(Door Judith) Doelgericht gedrag, ofwel je niet af laten leiden om je doel te behalen. Niet alleen leerlingen, maar ook volwassenen hebben problemen met deze executieve functie. Welke problemen hebben deze leerlingen en hoe kun je hieraan werken? In dit blog meer uitleg en natuurlijk tips.

Doelgericht gedrag: Executieve functies

Wat is doelgericht gedrag?

Doelgericht gedrag is zonder je te laten afleiden je doel te behalen. Deze executieve functie heeft langere tijd nodig om te ontwikkelen. Veel leerlingen voeren een taak uit omdat de leerkracht of ouders dit zeggen. Ze proberen het een paar keer en wanneer het dan nog niet lukt vragen ze om hulp.

De ontwikkeling

Vanaf ongeveer twee jaar laten kinderen duidelijk weten wat ze willen (de ‘ik-doen periode). Dit is het begin van doelgericht gedrag. Het kind laat weten vooruit te kunnen denken en een duidelijk doel voor ogen te hebben. Mijn peuter thuis kan dan ook boos worden wanneer zij niet mag doen wat zij in hoofd heeft, of wanneer dit niet lukt. Wanneer kinderen ouder worden weten ze door ervaring hoe ze een doel kunnen bereiken.  Het is belangrijk dat het kind dit zelf doet, en dat de volwassene iets niet overneemt wanneer het niet lukt. Juist door uitproberen, falen en opnieuw proberen ontwikkelt het kind deze executieve functie. Daarbij helpt het wanneer de volwassene een supporter is, wanneer het kind zijn of haar doel behaald heeft.

Wat is het doel?

Bij doelgericht gedrag hebben leerlingen een doel dat ze graag willen behalen. Dit kan een bepaalde beoordeling of een bepaald cijfer zijn, het kunnen lezen van boeken, maar ook het halen van een groepsdoel of een groepsbeloning.

Als volwassene is het belangrijk om een kind van jongs af aan te stimuleren. Stimuleren doe je al door een kind aan te moedigen om iets te blijven proberen of af te maken, bijvoorbeeld het afmaken van een werkblad of de leerling aanmoedigen om zich in te spannen het groepsdoel te behalen. Ook is doelgericht gedrag het oefenen van het instrument of het trainen van een sport. Het doel is namelijk om een wedstrijd te winnen of het instrument goed te kunnen bespelen.

Een kind dat ouder is, stelt vaak complexere doelen. Het doel vereist dan ook meer planning. Hoe ouder het kind wordt, hoe meer andere executieve functies er komen kijken. Zo zijn ook plannen en organiseren, respons-inhibitie, emotieregulatie, metacognitie en werkgeheugen belangrijk bij grotere doelen.

Welke problemen hebben leerlingen die moeite hebben met doelgericht gedrag?

Leerlingen die moeite hebben met doelgericht gedrag zijn vaak ongeduldig, hebben er moeite mee om de kleine stappen tot het grote doel te zien en zijn snel gefrustreerd wanneer het in hun ogen niet snel genoeg gaat. Ook bouwen zij minder zelfvertrouwen op, ze ervaren immers veel minder succes. Vaak liggen er bij problemen met doelgericht gedrag, ook problemen in onderliggende executieve functies, zoals plannen en organiseren, werkgeheugen en respons-inhibitie.

Wat mag je van een leerling verwachten?

Een kleuter zou meer dan één mogelijkheid moeten kunnen proberen om tijdens het spel tot een oplossing te komen. Een leerling in de onderbouw zou na een korte onderbreking de taak af moeten kunnen maken, misschien met een kleine stimulering van de leerkracht. Een leerling in de midden- en bovenbouw, zou zich met hulp, aan een oefenschema kunnen houden. Ook zou een leerling in de midden- en bovenbouw zonder veel moeite een taak moeten kunnen (af)maken.

Ondersteunen van leerlingen met problemen bij doelgericht gedrag en het trainen van doelgericht gedrag

Doelgericht gedrag kun je stimuleren door :

  • een jong kind al korte taakjes te geven, waarbij het doel snel duidelijk is. Bijvoorbeeld een puzzel laten maken.
  • Een leerling iets in het vooruitzicht te stellen wanneer het doel is behaald, bijvoorbeeld het kijken van een schooltv-filmpje of iets langer buiten spelen.
  • Een leerling iets meer tijd te geven om de taak te voltooien, wanneer je ziet dat hij of zij het bijna af heeft. Op die manier biedt je een succeservaring waardoor de leerling doelgerichter gaat werken.
  • De leerling te herinneren aan het doel, bijvoorbeeld met een post-it in de lade.
  • Het grote doel op te delen in kleine stappen, waardoor allemaal kleine succeservaringen leiden tot een grote succeservaring.
  • Het kind aan te moedigen en complimenten te geven.

Een mooie manier om doelgericht gedrag te trainen is Kids Skills. Hierbij stel je met leerlingen een doel, waarbij de leerling zich inbeeld wat hij of zij kan wanneer hij of zij dit doel behaald. Ook kiest het kind een mascotte (totem-figuur) en supporters. Voor oudere kinderen is deze methodiek in een voor hen aantrekkelijke vorm gegoten onder de naam Mission Possible. Of lees hier meer tips.

Wanneer je als leerkracht moeite hebt met planmatig en doelgericht handelen, is het e-book Plannen voor leerkrachten iets voor jou! Alleen deze meivakantie nog voor €4,95. 

Bekijk het e-book hier

Andere executieve functies

Executieve functies zijn eigenlijk de regelfuncties van de hersenen. Zij zijn nodig om ons gedrag te sturen en onze emoties te reguleren. Onze executieve functies maken het mogelijk om efficiënt en effectief te werken. Op deze site hebben we al meerdere executieve functies beschreven. Er zijn twee verschillende soorten executieve functies. De eerste soort zijn denkvaardigheden die ons helpen een doel te bepalen en te bepalen, zoals:

We hebben echter niet alleen denkvaardigheden nodig, maar ook executieve functies die helpen ons om het gedrag te sturen of aan te passen. Hierover verschenen de volgende blogs:

Als leerkrachten mogen wij geen onderzoek naar executieve functies afnemen. Vaak wordt door een bevoegd onderzoeker de BRIEF afgenomen. Je mag als leerkracht wel de BRIEF screener gebruiken. Ook zijn er een aantal boeken (de boeken van Peg Dawson en Richard Guare) waarin handige scoorlijstjes zitten waarmee je duidelijkheid krijgt welke executieve functie van de leerling (en jou als leerkracht) minder goed is ontwikkeld.

Bronnen en leestips

Dawson, P & Guare R. (2019) Executieve functies bij kinderen en adolecenten. Een praktische gids voor diagnostiek en interventie. Amsterdam: Hogefre, bekijk het hier.

Dawson, P & Guare R. (2009) Slim maar…… Help kinderen kun talenten benutten door hun executieve functies te versterken. Amsterdam: Hogefre, bekijk het hier

Zon, A van (2017) Kind aan het stuur. Executieve functies; het ontwikkelen van zelfsturing, bekijk het hier.

Bekijk ook de themabundel ik kan het zelf!

 

Doelgericht gedrag: executieve functies