Fijne motoriek bij kleuters

Fijne motoriek bij kleuters door Suzanne. De fijne motoriek van een kleuter is volop in ontwikkeling. In de kleuterklas werken we toe naar het schrijfonderwijs in groep 3. Om de ontwikkeling van de fijne motoriek ook in de thuissituatie te stimuleren, heb ik een aantal tips voor thuis.

Fijne motoriek bij kleuters

Fijne motoriek, ook wel kleine motoriek genoemd, is het ontwikkelen van de kleinere, fijnere bewegingen van de armen, handen en vingers. Daar is een goede oog-handcoördinatie voor nodig.
Bij een jong kind is die fijne motoriek voortdurend in ontwikkeling. Naarmate een baby ouder wordt, zie je dat de grove bewegingen die het kind maakt steeds fijner en meer gecontroleerd worden. Lees er hier meer over.

Doelen groep 1

In de praktijk zie ik dat de beginsituaties van een vierjarige erg veel kunnen verschillen. De ene kleuter heeft al een perfecte pengreep, terwijl de andere het potlood nog in zijn vuist vasthoudt. Uiteindelijk zijn er een aantal doelen die we eind groep 1 willen behalen:

Het kind:

• Kan zijn eigen rits dichtmaken.
• Kan knippen langs een rechte lijn.
• Rijgt grote kralen aan een koord.
• Verven, kleuren of tekenen op een groot oppervlak.
• Prikt op een lijn.
• Scheurt kleine stukken papier.
• Maakt een diagonale vouw.
• Tekent eenvoudige voorstellingen, zoals een poppetje, huis, boom.
• Kan blokken nauwkeurig stapelen.

Doelen groep 2

Voor de leerlingen in  groep 2 liggen de doelen met betrekking tot de fijne motoriek wat hoger. We willen immers graag dat zij na de zomervakantie kunnen starten met leren schrijven.

Het kind:

• Kan knippen langs een gebogen lijn.
• Rijgt kleine kralen aan een koord.
• Kleurt binnen de lijntjes.
• Kan een figuur uitprikken, zodat het uitgeritst kan worden.
• Scheurt papier in reepjes.
• Vouwt een recht kruis, schuin kruis en zestien vierkantjes.
• Heeft een goede pengreep (tussen duim en wijsvinger).
• Maakt schrijfpatronen op papier.

Hoe oefen ik dat thuis?

Normaal gesproken komen bovenstaande doelen gedurende het schooljaar regelmatig aan bod in de klas. Nu we vanuit thuis het onderwijs mogen verzorgen is het belangrijk om ook aandacht aan de fijne motoriek te besteden.
Het is niet mijn bedoeling om je als ouder tot taak te geven aan deze doelen te werken, maar wel om het belang van aandacht voor de fijne motoriek te benadrukken.
Fijne motoriek gaat namelijk niet alleen maar om schrijven. Er zijn juist tal van andere activiteiten die bijdragen aan de ontwikkeling van de fijne motoriek.

Kleuren en tekenen

Twee van de meest voor de hand liggende activiteiten om fijne motoriek te stimuleren zijn natuurlijk kleuren en tekenen. Vrijwel iedereen met kinderen heeft thuis wel een kleurplaat of een leeg vel papier liggen en doosje stiften of kleurpotloden. Mocht dat niet zo zijn; tekenen op een krant geeft ook een erg leuk effect.

Tips

• Probeer eens samen met je kind een kleurplaat in te kleuren. Jonge kinderen spiegelen wat ze zien bij hun ouders. Zeker in deze context werkt dat goed. Laat zien hoe jij een potlood vasthoudt.
• Vertel waar je op let als je kleurt: goed naar de lijntjes kijken, zorgen dat je het hele vakje vult met kleur, enz.
• Ontdek samen verschillende materialen. Wat gebeurt er als je harder/zachter op je potlood drukt? Kun je potlood en stift door elkaar gebruiken?
• Werk met twee handen tegelijk. Neem in iedere hand een potlood en maak verschillende bewegingen. Van onder naar boven en andersom, ronde bewegingen, krullen.
• Laat je kind vormen omtrekken met potlood. Bijvoorbeeld een beker of een bordje of zijn eigen hand. Het omtrekken van een vorm is een goede oefening.
• Maak je tekening of kunstwerk voor iemand anders. Stuur hem bijvoorbeeld naar opa en oma.
• Kleuren werkt sowieso ontspannend, dus is het een fijn relax-momentje samen.

Verven

Verven draagt bij aan de ontwikkeling van de grove motoriek als je een groot papier en grote kwasten gebruikt. Maar als je een waterverfdoos en een penseel gebruikt, ben je meer bezig met de fijne motoriek.

Tips

• Leg eerst uit hoe waterverf werkt. Laat zien dat je water nodig hebt om de verf nat te maken.
• Laat zien hoe je met een penseel omgaat. Veel kinderen gaan met het penseel op en neer, waardoor de haartjes uit elkaar gaan staan.
• Ontdek samen wat er gebeurt als je meer of juist minder water gebruikt.
• Laat kleuren in elkaar overlopen.
• Als je voor de eerste keer met waterverf werkt, is het makkelijker om een leeg vel te vullen dan een kleurplaat. Waterverf loopt snel uit als het te nat is en gaat dus buiten de lijntjes.

Bouwen

Voor het bouwen met (houten) blokken is een goede oog- handcoördinatie nodig. Dit heeft alles te maken met de fijne motoriek van kinderen.
Er zijn vele verschillende soorten blokken verkrijgbaar, van houten blokken tot kunststof constructiematerialen. Er zijn zelfs bouwsets met magneten te koop.

Tips

• Bouwen doet een beroep op het creatief denkvermogen van kinderen. Ze mogen helemaal zelf creëren en fantaseren. Voor het ene kind is dat makkelijker dan voor het andere kind. Dit staat los van de ontwikkeling van de fijne motoriek.
• Bouw iets voor en laat je kind het nabouwen.
• Geef een gerichte bouwopdracht: Laat je kind een brug bouwen die iets moet kunnen dragen. Of een hok voor de knuffelbeer. Of een huis voor de pop.
• Kijk wie de hoogste toren kan bouwen of stapel om en om een blok op de toren.
• Blokken bieden vele mogelijkheden tot leerzame activiteiten, zoals tellen, ruimtelijk inzicht, creatief denken. Het is dus zeker niet alleen goed voor de fijne motoriek.

Kleien

Klei is er ook in allerlei soorten en maten. Omdat jonge kinderen nog niet zoveel kracht in hun handen hebben is het belangrijk dat de klei niet te hard is, zodat ze het makkelijk kunnen vormen. Je kunt ervoor kiezen om klei te kopen die je vaker kunt gebruiken, zoals die van play doh, bekijk het hier. Maar er is ook klei verkrijgbaar die je zelf af kunt bakken om vervolgens te beschilderen, zoals deze. En je kunt ook heel simpel zelf klei maken.
Voor het stimuleren van de fijne motoriek is klei een erg geschikt materiaal. Het is makkelijk om mee te werken en geeft snel een leuk resultaat wat bijdraagt aan een positief gevoel bij de kinderen.

Tips

• Werken met klei vraagt wel wat van de fijne motoriek. Daarom is voor jonge kinderen  het kneden van de klei soms al genoeg. Ook dat is goed voor de ontwikkeling; voelen, kneden, duwen, enz.
  Om het resultaat er ook nog leuk uit te laten zien zijn er ook losse oogjes, handjes, voetjes, te koop die je zo in de klei kunt steken om er een poppetje van te maken.
• Klei samen met je kind. Voordoen, samen doen, nadoen zorgt ervoor dat je kind sneller dingen oppikt.
• Bouw op in techniek. Begin met het verkennen van klei, ontdek wat je er mee kunt doen. Probeer samen uit wat lukt. Kun je al een slang maken? Of een balletje? Hoe kleiner je gaat werken, hoe moeilijker het wordt.

Vouwen

Vouwblaadjes zijn dunner dan ‘gewoon’ papier en daardoor makkelijk te vouwen, bekijk ze hier. Voor kleuters is vouwen vaak nog best moeilijk. Daarom is dit ook zeker een goede activiteit om thuis te oefenen. Ook hierbij wordt een groot beroep gedaan op de oog-handcoördinatie van het kind. Er moeten verschillende handelingen worden uitgevoerd en dat vraagt een goede concentratie en een nauwkeurige werkhouding.

Tips

• Begin met een makkelijk vouwsel. Dat zijn de werkjes waarbij je enkel een rechte of schuine vouw in het papier maakt. Ook daarvan kun je al een kunstwerkje maken. Vouw een papier met een rechte vouw door het midden, teken er een paar wielen onder en je hebt een vrachtauto. Of maak een schuine vouw, teken er een snavel en pootjes aan en je hebt een kuikentje.
• Realiseer je dat het voor een kind lastig kan zijn om de puntjes precies op elkaar te krijgen. Hebben ze net dat ene puntje goed liggen, schuift dat andere puntje weer weg. In het begin kan het daarom handig zijn als je een van de puntjes vasthoudt.
• Leer je kind aan om met de top van de wijsvinger over de vouw te wrijven om de vouw scherp te maken. Ik zie in de klas regelmatig kinderen die met hun vinger over de zijkant van het papier gaan en geen idee hebben dat de vouw daar dus niet zit. Je kunt ook laten zien dat er een lijn op het papier ontstaat als je goed vouwt. Hoe harder je de vouw aandrukt, hoe beter je de lijn kunt zien.
• Op internet zijn vele verschillende vouwopdrachten te vinden. Mocht je nog meer willen dan zijn de vouwboeken van Thea van Mierlo een aanrader.

Wat kan ik nog meer doen?

Naast alle bovengenoemde materialen wil ik je nog een aantal makkelijk uitvoerbare tips meegeven.

• Speel met stoepkrijt. Je kunt er van alles mee bedenken; van hinkelbanen tot tekeningen en van schrijfpatronen waar je overheen kunt lopen tot het schrijven van je naam.
• Koop eens een bus scheerschuim. Nee niet om te scheren, maar scheerschuim op de tafel is gegarandeerd een succes. Lekker je handen vies maken, het gevoel van het schuim aan je vingers en natuurlijk tekenen in het schuim.
• Maak een knipkunstwerk. Knippen is ook een erg goede oefening voor de fijne motoriek. De knipbeweging alleen al vraagt van sommige kinderen heel wat oefening. Als je verschillende kleuren papier in stukken laat knippen dan kun je daar vervolgens een kleurrijke collage van maken.
• Op school werken we veel met kralenplanken, maar die heb je thuis meestal niet. Een goede vergelijkbare oefening is die met insteekmozaïek, zoals deze. Daarop kun je ook patronen maken. Heb je toevallig ook nog loomelastiekjes liggen? Dan kun je ook vormen maken door elastiekjes om de pinnetjes te haken. Zo kun je ook letters of cijfers maken.

Voor alle tips geldt, speel samen met je kind en geniet van het moment. Als leerkracht vind ik het van groter belang dat je de tijd die je nu samen hebt op een fijne manier doorbrengt dan dat er doelen zijn behaald. Dat zien we wel weer als de scholen weer open gaan.

Er staan affiliate links in dit blog