Door Kelly. Kees van Overveld heeft een nieuw boek geschreven: Gedragsoplossingen voor de moeilijke groep. De titel trok meteen mijn aandacht. Maarja, heb ik dan een moeilijke groep? Eigenlijk valt dat wel mee, maar praktische tips, adviezen en oplossingen zijn altijd welkom. Ik geef jullie mijn bevindingen over het boek gekoppeld aan mijn eigen praktijksituatie.
Gedragsoplossingen voor in de klas
Doel van het boek
Zoals hierboven beschreven twijfelde of dat ik een moeilijke groep heb. Ja ik corrigeer regelmatig gedrag van leerlingen en dat kan zeker minder (of op een andere manier), maar is dat dan een moeilijke groep? Kees omschrijft het simpel: een klas is moeilijk als de leerkracht dat vindt. Het boek Gedragsoplossingen voor de moeilijke groep gaat juist in op klein probleemgedrag dat voor enorme gevoelens van stress en frustratie bij leerkrachten kan zorgen. Probleemgedrag als bijvoorbeeld: ongevraagd lopen van hun plaats, praten door de uitleg van de leerkracht, het niet opvolgen van instructies door de leerkracht, een brutaal antwoord geven op een vraag. Na het lezen van de inleiding was het voor mij duidelijk: dit boek moet ik lezen!
Twee delen
Het boek bestaat uit twee delen. In het eerste deel komen verschillende onderwerpen rondom de moeilijke klas aan bod, zoals de inrichting van het lokaal, de groepsdynamiek en de rol van de schoolleider. In het tweede deel beschrijft Kees korte, realistische situaties waarbij tips en adviezen gegeven worden hoe om te gaan met ordeverstorend gedrag: de gedragsoplossingen.
Bekijk het boek hier.
De groep
Iedere groep is anders en bevat een zekere hiërarchie. Leerlingen met veel invloed en leerlingen die niks te zeggen hebben. In Gedragsoplossingen voor de moeilijke groep worden diverse rollen beschreven die een groep een groep maken. De gemiddelde groep, populaire leerlingen, controversiële leerlingen, stille leerlingen en afgewezen leerlingen. Ik vond het meteen herkenbaar, waardoor je het gaat spiegelen aan je eigen groep. Is dat bij mijn groep ook het geval? En welke leerlingen vallen dan binnen welke groep? Het boek geeft ook aan wat mogelijk probleemgedrag zou kunnen zijn per rol. Ik ging meteen de leerlingen uit mijn groep na om te kijken of zij inderdaad dat (probleem)gedrag vertonen. En dat is inderdaad wel eens het geval. Je wordt je in eens bewust van welke rol leerlingen hebben in een groep.
Stoeltjesdans
Veel leerkrachten nemen een aantal keer per jaar een sociogram af om het sociale klimaat in de groep te peilen. Welke leerlingen botsen met elkaar en welke leerlingen mogen elkaar graag? Welke leerlingen werken fijn samen? Tot voor kort deed ik dit altijd met de gratis online sociogram Sometics. Kees raadt in het boek echter Stoeltjesdans aan. Een gratis online sociogram dat is ontwikkeld door de afdeling Ontwikkelingspsychologie van de Radboud Universiteit in Nijmegen. Leerlingen vullen een vragenlijst in met elf vragen over vriendschap en pro-sociaal gedrag, maar ook over agressie en pesten op school. Het leuke aan Stoeltjesdans is, dat het programma aan het einde, wanneer alle leerlingen de vragenlijst hebben ingevuld, een groepsindeling kan maken. Het programma plaatst de leerlingen dan op een plek in de klas, op basis van hun gegeven antwoorden. Daarbij kan je zelf als leerkracht de groeperingsvorm aangegeven. Momenteel ben ik de leerlingen de vragenlijst aan het laten invullen en bekijken mijn duo partner en ik binnenkort wat daaruit komt. Aan de hand van de uitkomst, gaan we de leerlingen ook nieuwe plaatsen in de klas geven.
Iedereen is medeverantwoordelijk
Wat ik een mooi stuk vind in het boek is dat er omschreven wordt dat de hele groep medeverantwoordelijk is voor het welzijn van iedereen. In groepen waar leerlingen worden buitengesloten of gepest, bestaat niet altijd het besef dat je samen verantwoordelijk bent voor het welzijn van iedereen in de klas. Soms voelen leerlingen angst om alleen op pesters af te stappen. Maar het zou mooi zijn als deze individuele angst kan worden omgezet in collectieve kracht. Leer de leerlingen dat ze als groep of een klein groepje sterker staan en dat ze samen ervoor kunnen zorgen dat iedereen veilig is in de klas.
Interventies
Als leerkracht hebben we inmiddels, vaak onbewust, verschillende interventies ingeslepen om de groep in toom te houden. Dat kan verbaal corrigeren zijn, non-verbaal corrigeren, ‘ssst’ zeggen etc. Zeker dat laatste heb ik vroeger ook veel gedaan. Als ik er nu aan terug denk of dat dit werkelijk hielp, dan kan ik daar kort over zijn. Nee. En wanneer het wel hielp, was dit kortdurig. Kees zegt in Gedragsoplossingen voor de moeilijke groep: Werkt je interventie niet? Hou er dan meteen mee op en ga op zoek naar wat anders.
Corrigeren
Als leerkracht heb je vaak geen idee hoeveel en hoe vaak je corrigeert tijdens een les. Wanneer iemand in je klas komt observeren, kan diegene dit eens voor je bijhouden. Vaak wordt de sfeer in de klas onaangenamer naar mate er meer verbaal gecorrigeerd wordt. Eén van de gedragsoplossingen die in het boek gegeven worden is om de nabijheid van leerlingen te zoeken en aan keep the flow of instruction te doen. Bij dat laatste loop je naar de betreffende leerling toe terwijl je de instructie verder laat gaan. Je kijkt de leerling aan en loopt terug terwijl je nog steeds doorpraat over de inhoud van de les. Het schijnt een krachtige en werkzame manier te zijn om verstorend gedrag te stoppen en de andere kinderen in de klas worden niet gestoord. Daarbij is het niet de bedoeling dat je bij de leerling wacht totdat hij of zij het gedrag stopt. Ik ben dit meteen gaan uitproberen in mijn eigen klas en het werkt zeker. Het geeft mij als leerkracht bovendien meer rust omdat ik minder klassikaal en verbaal aan het corrigeren ben.
Meer tips en adviezen
In het boek worden veel tips en adviezen (gedragsoplossingen) gegeven om het probleemgedrag in de groep te verminderen. Ik wil er enkele met je delen, waar ik zelf als leerkracht veel aan heb (gehad).
Plek in de klas
Heb je al eens nagedacht waar jij je als leerkracht in de het meest bevindt? De positie van jou als leerkracht is schijnbaar van invloed op het al dan niet ontstaan van probleemgedrag in de klas. Als ik zelf in de spiegel kijk na schooltijd, dan heb ik wel eens achter mijn bureau gezeten onder een les, terwijl ik op dat moment ook had kunnen rondlopen in de klas. Dat jij als leerkracht in de buurt bent, is een signaal voor leerlingen. Daarbij kun je dan ook van dichtbij (non-verbaal) corrigeren.
Regelsystemen in de klas
We hebben vaak allerlei regelsystemen aan de muur hangen in de klas. Van emotiemeter tot inzetmeter, werkafspraken en een conflictenposter. Wanneer je dit niet dagelijks terug laat komen, hangt het er vaak ter decoratie. Ga bij jezelf na of je al je regelsystemen die je in de klas hebt hangen, ook daadwerkelijk gebruikt. Zo niet? Haal het dan weg of vervang het door één systeem. Kies je hier wel bewust voor? Bijvoorbeeld met een gevoelsmeter of emotiemeter.
Georganiseerde evaluatie
Je kent het wel… Na de pauze stormen de leerlingen al ruziënd binnen en willen dit meteen aan jou als leerkracht kwijt bij de deur. Voor je het weet sta je dit op de gang op te lossen en is het in je klas een chaos. In het boek spreekt Kees over drempelrechtspraak. Zelf heb ik hier ook ervaring mee. Ik voel me als leerkracht op die momenten in een spagaat staan. Aan de ene kant wil je graag de ruzie oplossen en zoek je naar gedragsoplossingen. Aan de andere kant wil je dat het in je klas rustig is. In het boek wordt de tip gegeven om iedere dag een georganiseerde evaluatie te plannen. Je vraagt als leerkracht, na de pauze, klassikaal hoe de pauze is geweest. Als je dit iedere dag doet, weten leerlingen ook dat ze dit tijdens de georganiseerde evaluatie kwijt kunnen. Als leerkracht kun je dan vragen naar de leuke en de vervelende dingen. Die schrijf je op het bord op. Wanneer je dan eerst met de les begint en vertelt dat je er na de les bij de betreffende leerlingen op terug komt, zijn de emoties van de leerlingen vaak gezakt en kan er een rustig gesprek plaatsvinden.
Corrigeer regelgestuurd
Regelgestuurd corrigeren is een manier van corrigeren waarbij de kans op discussie met de leerling eigenlijk nihil is. Je benoemt als leerkracht wat je ziet of hoort en vraagt daarbij naar de regel. Vervolgens vraag je de leerling zijn gedrag aan te passen. Bij ons op school hebben wij schoolbreed een afspraak over regelgestuurd corrigeren: de reactieprocedure (zie afbeelding). Wanneer alle leerkrachten zich hieraan houden, heb je hierin een doorgaande lijn in de school en weten leerlingen bij iedere leerkracht waar ze aan toe zijn.
Corrigeer primair gedrag
Primair gedrag is het gedrag wat je in eerste instantie eventueel als leerkracht wil corrigeren. Een leerling kan hier dan op reageren door bijvoorbeeld clownesk gedrag te vertonen of op een andere manier negatief aandacht te vragen. Wanneer je als leerkracht hier ook weer op reageert en er dus aandacht aan geeft, krijgt de leerling de regie in handen. Dit is niet wat je wil. Probeer dus alleen het primaire gedrag te corrigeren en het secundaire gedrag te negeren. Ben je ervan bewust dat de leerling een spel speelt. Ik ben dit zelf gaan ondervinden in mijn eigen groep. Ik merkte dat ik me echt bewust moet zijn van het spel wat de leerling speelt. Het negeren van het secundaire gedrag valt niet altijd mee, maar op de langere termijn heeft dit zeker effect. De leerling weet dat het spelen van het spel bij jou als leerkracht geen zin heeft.
Chaos plannen
Een wisseling van les kan erg onrustig verlopen. Je wilt als leerkracht snel verder met de volgende les, terwijl leerlingen even een ontladingsmoment nodig hebben, gaan wandelen en gaan praten. Dit kan je als leerkracht een vervelend gevoel geven, omdat het lijkt alsof je geen controle hebt over het wisselmoment. In het boek wordt de tip gegeven om tijdens het wisselmoment chaos te plannen. Je zet als leerkracht de timer aan op het bord op bijvoorbeeld drie minuten. Daarbij vertel je dat de kinderen drie minuten de tijd krijgen om te lopen, springen, water te drinken, plassen of wat dan ook. Daarbij is één regel: over drie minuten zit iedereen klaar zodat er kan worden gestart met de les. Dit is een van de gedragsoplossingen die ik de volgende dag meteen ben gaan uitproberen in mijn klas. En het werkt echt! De kinderen schrokken in eerste instantie een beetje dat ik het oké vond, maar zaten vervolgens drie minuten later stil klaar met hun spullen voor zich. Ik kon als leerkracht meteen starten met de les. Dit ga ik dus vaker gebruiken!
In het boek worden nog veel meer gedragsoplossingen beschreven om gedragsproblemen te verminderen. Ben je nieuwsgierig geworden naar het boek? Bekijk het boek hier.
Kelly heeft kennis opgedaan over dit onderwerp door het lezen van het boek Gedragsoplossingen voor de moeilijke groep en haar eigen ervaringen.