Samenvatten in de bovenbouw

Samenvatten in de bovenbouw

Door Kelly. Waarom is samenvatten een belangrijke vaardigheid om te oefenen (in de bovenbouw van het basisonderwijs)? Ik geef je hier antwoord op en geef je tips om samenvatten te oefenen in de klas.

In de bovenbouw van het basisonderwijs leren we de kinderen vaardigheden die ze op het middelbaar onderwijs nodig gaan hebben. Eén van die vaardigheden is samenvatten als onderdeel van begrijpend lezen.

Wat is samenvatten?

Samenvatten is het weglaten, vervangen en behouden van informatie. Je vraagt je bij samenvatten af: Wat staat er eigenlijk? Welke woorden of zinnen zijn overbodig en welke woorden of zinnen geven de kern aan? Wat zijn de hoofdzaken in de tekst? Samenvatten is één van de meest effectieve vaardigheden die kinderen nodig hebben om te kunnen leren.

Stappenplan samenvatten

Op internet zijn verschillende stappenplannen te vinden hoe je samenvatten het beste kunt aanpakken. Hieronder geef ik mijn versie van een stappenplan.

  1. Lees de tekst rustig door. Vergeet daarbij niet de titel, tussenkopjes, dikgedrukte woorden en bekijk de plaatjes en bronnen.
  2. Ga op zoek naar moeilijke woorden en zoek hier de betekenis van op.
  3. Verdeel de tekst in stukken. Soms is een tekst al verdeeld in alinea’s of paragrafen en staan er tussenkopjes boven.
  4. Zoom in op details. Ga op zoek naar signaalwoorden, kernwoorden, kernzinnen en begrippen. Markeer al deze belangrijke woorden en zinnen.
  5. Bepaal de hoofd- en bijzaken. Bekijk de informatie die je tot nu toe hebt verzameld en onderscheid hoofd- en bijzaken. Wat is onmisbaar om de kern van de tekst te begrijpen en wat kan weg gelaten worden?
  6. Schrijf de informatie die je over hebt kort op. Een samenvatting is, als het goed is, korter dan de oorspronkelijke tekst.
  7. Controleer als laatste je samenvatting door hem nog een keer door te lezen. Heb je alles opgeschreven wat je erin wilde hebben? Staan er geen bijzaken in de tekst?

Waarom samenvatten?

Door de hoofdzaken van de tekst op te schrijven in je eigen woorden, dwing je jezelf om de informatie doelgericht te lezen, verwerken en begrijpen. Je bent actief met de tekst bezig. Daardoor wordt het beter in je geheugen verankerd. Het maken van een samenvatting is een hulpmiddel om de kennis die je hebt opgedaan, later weer terug te roepen in je geheugen. Je leert overigens onderscheid maken tussen hoofd- en bijzaken. Wat is van belang in de tekst en wat minder? Hierdoor begrijp je een tekst beter. Het oefenen met samenvatten wordt dan ook meestal bij het vak begrijpend lezen ingezet. Lees hier hoe leerlingen elkaar kunnen ondersteunen hierin.

Tips

Wil jij aan de slag met samenvatten in de klas? Hieronder lees je enkele tips.

Spiekbriefje

Een leuke, maar vooral effectieve werkvorm voor het oefenen met samenvatten is kinderen een spiekbriefje te laten maken. Stel ze moeten binnenkort een toets maken van een bepaald zaakvak. Welke informatie uit het hoofdstuk is dan volgens hen belangrijk? En welke informatie is minder belangrijk? Geef de kinderen daarbij enkel het lesboek waarbij ze zelf door het hoofdstuk heen moeten bladeren.

Vaak vinden kinderen dit een leuke werkvorm, omdat ze nu eenmalig legaal een spiekbriefje mogen maken. Dit kan natuurlijk ook bij een les begrijpend lezen. Stel de kinderen moeten zo meteen in eigen woorden aan een ander vertellen wat ze hebben gelezen in de tekst. Wat schrijven ze dan op hun spiekbriefje? Wat was de hoofdgedachte van de tekst? Wanneer beide kinderen hun samenvatting aan elkaar hebben verteld aan de hand van het spiekbriefje, is het leuk om te kijken of ze dezelfde informatie als belangrijk hadden bestempeld.

Placemat

De kinderen werken bij deze werkvorm in viertallen. Allereerst markeren de kinderen individueel kernwoorden en -zinnen in de tekst (hiervoor is het belangrijk dat je een kopie hebt van de tekst). Vervolgens schrijven ze individueel deze kernwoorden en -zinnen in hun vak van het placemat. Wanneer iedereen daarmee klaar is gaan de kinderen met elkaar in gesprek. Hebben ze dezelfde kernwoorden- en zinnen opgeschreven? Waarin verschillen ze? Hoe komt dat? Wanneer ze het met elkaar eens zijn over de belangrijkste kernwoorden- en zinnen gaan ze met elkaar de tekst herschrijven ofwel samenvatten. Het mooie aan deze werkvorm is dat de kinderen individueel starten, maar uiteindelijk gezamenlijk een samenvatting hebben gemaakt.

Mindmap

Een mindmap is een creatieve manier van samenvatten. De titel of het onderwerp van de tekst komt in het midden van een vel papier te staan. Daaromheen tekenen de kinderen allemaal ‘takken’ die als het ware verschillende kernwoorden- of zinnen bevatten. Aan die takken kunnen nog meer splitsingen worden gemaakt met nieuwe kernwoorden of -zinnen die daarbij horen. Zo ordenen de kinderen als het ware de informatie. Het leuke van een mindmap is dat je niet alleen schrijft, maar ook tekent. Zo heb je, wanneer je mindmap klaar is, een creatieve samenvatting gemaakt van de tekst in woorden, zinnen en tekeningen.

Elfje schrijven

Een leuke, creatieve manier van samenvatten is het schrijven van een elfje. Een elfje is een gedicht bestaande uit elf woorden. Deze elf woorden zijn op een vaste manier verdeeld over vijf regels. Op regel één staat één woord, op regel twee staan twee woorden. Vervolgens op regel drie drie woorden en op regel vier staan vier woorden en op regel vijf staat wederom één woord. Dat is vaak het slotwoord, wat veel zegt. Bij deze werkvorm gaan de kinderen proberen om een tekst samen te vatten binnen een elfje. Daarvoor is het belangrijk dat ze op zoek gaan naar de kernwoorden van de tekst, aangezien ze maar elf woorden mogen gebruiken. Laat de kinderen hun elfje voordragen wanneer iedereen klaar is.

Toets maken

Laat de kinderen zelf een toets bedenken/maken over bepaalde lesstof van bijvoorbeeld een zaakvak, die een medeklasgenoot vervolgens gaat maken. Door de kinderen een toets te laten bedenken, moeten ze op zoek naar de belangrijkste informatie uit de tekst. Wat zijn vragen die antwoord gaan geven op belangrijke informatie uit de tekst? Daarbij kunnen ze zowel open- als gesloten vragen bedenken. Door niet alleen de tekst te lezen, maar het vervolgens ook te verwerken, verankert de informatie beter in je geheugen.

Heb jij zelf nog leuke werkvormen of ideeën om met samenvatten in de klas aan de slag te gaan? Deel dit dan hieronder in een reactie.

 

Begrijpend lezen; Samenvatten in de bovenbouw; Waarom is dat belangrijk plus tips om te oefenen

Uitgelichte Afbeelding van Robert Kneschke/Shutterstock