Van Joyce Kuenen (kleuterleerkracht) kreeg ik een gastblog. Zij won de NRO-verbindingsprijs voor leraren 2019 en vertelt graag meer over deze prijs en haar onderzoek naar de bijdrage van beeldend vormen aan de ontwikkeling van de fijne motoriek en de schrijfvoorwaarden.
De bijdrage van beeldend vormen aan de ontwikkeling van de fijne motoriek en de schrijfvoorwaarden
Een tijdje terug schreef juf Maike een blog over het NRO-congres in Utrecht. Het congres vond plaats op 30 oktober en ik was erbij. Ik was één van de genomineerden voor de NRO-verbindingsprijs voor leraren 2019 en werd zelfs uitgeroepen tot winnaar. Daar stond ik dan, midden op een vierkant podium, met een bos bloemen en een cheque van 2000 euro in mijn handen, met 500 bezoekers om me heen die allemaal naar mij keken…
Over mij
Ik werk al 18 jaar als juf en intern cultuur coördinator op een basisschool in Tilburg, waar ik de laatste jaren met veel plezier juf ben van een kleutergroep. Twee jaar geleden ben ik naast mijn baan, begonnen aan de HBO+ opleiding Cultuur Begeleider aan de Fontys Hogeschool in Eindhoven. Dit is een studie van anderhalf jaar, die het gat tussen de ICC-opleiding en de master Cultuureducatie opvult. Voor deze opleiding moest ik een meesterproef schrijven.
Aangezien cultuureducatie en beeldend vormen bij ons op school een belangrijke rol spelen, koos ik ervoor onderzoek te doen naar de bijdrage van beeldend vormen aan de ontwikkeling van de fijne motoriek en de schrijfvoorwaarden. De motorische ontwikkeling van het jonge kind gaat immers achteruit en collega’s uit groep 3 geven regelmatig aan dat de leerlingen moeite hebben met het leren van het lopend schrift.
Literatuuronderzoek
Als eerste heb ik literatuuronderzoek gedaan naar de vraag waarom kinderen eigenlijk moeite hebben met het aanleren van het lopend schrift. Uit de wetenschappelijke artikelen die ik las, bleek dat veel kinderen aan begin groep 3 nog niet ver genoeg zijn in hun natuurlijke ontwikkeling om het lopend schrift te leren. Zo is bijvoorbeeld hun lateralisatie nog niet afgerond, of zijn zij nog niet in staat om de zeven (!) denkstappen te onthouden die de schrijfletter k vergt.
De k is de moeilijkste letter om te schrijven, maar wordt toch al aan het begin van groep 3 aangeboden. De lettervolgorde is dus alles behalve logisch. De schrijfmethodes volgen de bijbehorende leesmethodes, maar is het werkelijk nodig om de kinderen in groep 3 tegelijkertijd te leren lezen en schrijven? Veel kinderen zijn immers eerder leesrijp, dan schrijfrijp.
Bekijk ook de website van Hanneke Poot.
Differentiatie
Bij ons op school is er veel aandacht voor het geven van instructies op verschillende niveaus. Bij lezen gebeurt dit ook, maar het schrijfonderwijs is nog altijd klassikaal ingericht. Kinderen die moeite hebben met de lettervormen krijgen extra oefenmomenten, maar uit de literatuur blijkt dat dit juist een averechts effect heeft. Kinderen raken gefrustreerd en verkrampen, waardoor hun hele schoolloopbaan negatief beïnvloed kan worden.
Koppel het lees- en schrijfonderwijs los
Een eerste oplossing kan zijn het schrijfonderwijs in groep 3 uit te stellen, door het lees- en schrijfonderwijs los te koppelen. Hierdoor komt er tijd vrij om begin groep 3 nog veel aandacht te besteden aan voorbereidende schrijfoefeningen en wordt het bovendien ook mogelijk om de letters op een logische volgorde aan te bieden. Tenslotte kan ook het nut van het lopend schrift ter discussie gesteld worden. Uit onderzoek blijkt dat het blokschrift makkelijker te leren is en op de lange termijn een beter handschrift oplevert.
Lees hier meer over schrijfonderwijs.
Beeldend vormen
Maar terug naar de bijdrage van beeldend vormen aan de ontwikkeling van de fijne motoriek en de schrijfvoorwaarden. Ik merk regelmatig in mijn groep, dat kinderen met een achterstand in hun (senso)motorische ontwikkeling op school komen. Het is niet meer vanzelfsprekend dat kinderen thuis tekenen, vingerverven, kleien en knippen.
Veel kleuters stromen bovendien met 5,5 jaar al door naar groep 3, terwijl het lateralisatieproces dan nog niet is afgerond. Door heel bewust beeldende lessen in te zetten, oefen je niet alleen de motorische vaardigheid van de leerlingen, maar ook de zeven schrijfvoorwaarden, waaronder het kritisch waarnemen en het vormonderscheidingsvermogen.
Geen werkbladen
Ik ben geen voorstander van het oefenen van schrijfpatronen op werkbladen bij de kleuters, liever geef ik tekenlessen, waarbij de leerlingen de schrijfpatronen op hun eigen wijze kunnen gebruiken. Een goed gegeven beeldende les, draagt bovendien bij aan de ontwikkeling van het creatieve vermogen en het cultuurbewustzijn van de leerlingen. De beeldende lessen die wij op school geven, worden opgebouwd rond het analyserend vermogen, het receptief vermogen, het creatief vermogen en het reflectief vermogen. Het werkelijk creëren is dus maar een onderdeel van de les.
Hierbij is het wel van belang dat de leerkracht over voldoende kennis beschikt, zodat bewust ontwikkelingen als manipulatie in de hand, bilateraal handgebruik, rotatie en lateralisatie gestimuleerd en geobserveerd kunnen worden. Het NRO stimuleert leerkrachten wetenschappelijk onderzoek te gebruiken in hun onderwijspraktijk en draagt zo bij aan het verbeteren en vernieuwen van het onderwijs.
Fotograaf uitgelichte afbeelding: Edwin Weers