(Door Hellen) ADHD en het hebben van (realistisch) zelfinzicht is niet zo vanzelfsprekend. Zelfinzicht is voor ieder persoon een proces, een ontwikkeling waarbij men steeds meer zelfinzicht krijgt. Voor iemand met een ADHD brein is het proces om realistisch zelfinzicht te krijgen een moeizaam, mistig en met drempels bezaaide weg.
Zelfinzicht
Ik benoem specifiek ‘realistisch’ omdat iemand met ADHD vaak van nature geen realistisch zelfinzicht heeft. Het hebben van een ADHD brein staat (van nature) gelijk aan het hebben van een grote blinde vlek als het gaat over zelfreflectie.
Een persoon met ADHD is meer bezig met zichzelf staande te houden dan met zelfreflectie.
Zelfreflectie
Door de chaos en onrust is er weinig ruimte voor zelfreflectie. De focus ligt dan voornamelijk op het verminderen van de chaos en het zoeken naar rust. Dat is een dagtaak.
Zodra het chaos is in mijn eigen hoofd, en daardoor omgeving, ben ik de hele dag bezig om overzicht te krijgen. Dit gaat vaak onbewust, en ik zie mijn eigen chaos vaak niet.
Ik kan mijn chaos wel door de ogen van een ander bekijken, als ik erop gewezen wordt. En dat is op meer gebieden zo. Ik ben me niet bewust van heel veel gedragingen of gedachten patronen. Achteraf wel, mits er een terugkoppeling wordt gegeven door een ander.
Lees ook: DE OVEREENKOMSTEN TUSSEN ADHD EN AUTISME
Om zelfinzicht te krijgen heeft een persoon met ADHD over het algemeen iemand anders nodig die het gedrag spiegelt, en zonder oordeel en emotie teruggeeft aan de persoon met ADHD.
Het eigen aandeel in een situatie is moeilijk te verwoorden en iemand met ADHD vindt over het algemeen al snel dat de oorzaak bij iemand anders ligt. Leerlingen met ADHD reageren in conflicten vaak als eerste met dat de ‘schuldvraag’ niet bij hen ligt. Vaak reageert de leerkracht hierop met boosheid. Resultaat is een hoop frustratie en boosheid.
Een leerling met ADHD wordt niet geholpen door de boosheid van de volwassene. Ze gaan daardoor niet ineens hun eigen aandeel in een situatie zien.
De leerling kan inzicht krijgen in zijn eigen aandeel door de situatie stap voor stap te bespreken. Het helpt om vragen te stellen over waar de leerling stond, wat hij zag en hoorde. Stel vragen zoals ‘wat gebeurde er daarna’.
Creatieve activiteiten kunnen helpen bij het vergroten van zelfinzicht van een leerling met ADHD
Creativiteit bestaat in mijn ogen niet alleen uit ‘kunstzinnige ‘ vaardigheden. Voor mij valt creatief kunnen denken ook daaronder. Aangezien één enkel woord een aanleiding kan zijn voor een gedachtenstroom waaruit de meest creatieve oplossingen of ideeën voortkomen. Het is dan heel prettig en rustgevend voor een leerling met ADHD als die ideeën ook verteld mogen worden, inclusief alle details.
Afkappen, negeren, bekritiseren of als ‘bijdehand’ zien geeft een deuk in het zelfvertrouwen. Wat als resultaat heeft dat het steeds een laagje toevoegt aan het negatieve zelfbeeld. De ruimte geven, luisteren, en positief bekrachtigen geeft gevoel zichzelf te mogen zijn. Dit is vooral voor een kind in de basisschoolleeftijd van belang gezien de ontwikkeling die zij nog moeten doorlopen.
Lees ook: HOE KUN JE ALS LEERKRACHT OMGAAN MET ADHD IN DE KLAS?
Het andere gebied van creativiteit, handvaardigheid, geeft op een andere manier zelfinzicht
Voorwaarde is wel dat er ruimte is om het werk samen met de leerling met ADHD, wordt besproken en ‘geanalyseerd’. Dit klinkt heel ingewikkeld, maar dat is het niet. Heel zwart/wit: is het resultaat vluchtig en slordig gemaakt, betekent dit dat de interesse niet is gewekt. Is het resultaat niet afgeraffeld en is zichtbaar dat er meer kleuren of materialen gebruikt zijn, dan is de interesse gewekt.
De terugkoppeling kan dan gegeven worden door het naast elkaar leggen van verschillende resultaten van de leerling en ze te vragen welk verschil zij zelf zien in de uitwerking
Bij jonge leerlingen kan die ‘analyse’ een uitgangspunt zijn om vervolgopdrachten te bedenken.
Wat ook een mooie manier is om een bijdrage te leveren aan het ontwikkelen van zelfinzicht, is door regelmatig een vrije opdracht te geven. In de uitwerking zijn een aantal specifieke kenmerken terug te vinden, zoals interessegebied, voorkeur voor materialen, in staat zijn zichzelf te begrenzen (weten wanneer te moeten stoppen, wanneer het af is of doorslaan), zichzelf verliezen in de opdracht, in staat zijn overzicht te houden, hyperfocus, omgaan met frustratie, en kunnen omschakelen naar de volgende les/opdracht. Allemaal kenmerken van ADHD, waarmee een leerling moet leren omgaan.
Door dit regelmatig te doen, kunnen kinderen, door de terugkoppeling met de leerkracht of klassenassistent, steeds meer inzicht krijgen in eigen denkprocessen. Wat gebeurt er, waar merkt de leerling dat aan, op welke manier kan de leerling dit zelf gaan sturen.
Lees ook: WAT JE MOET WETEN ALS ER EEN LEERLING MET ADHD IN DE KLAS KOMT
Waar handvaardigheid een grote rol in kan spelen is het visueel zichtbaar maken van het denkproces
Als ik kijk naar mijn eigen tekeningen, knutselprojectjes etc., dan zie ik vaak hetzelfde.
De opstart is matig, en niet op het niveau waarop ik zou kunnen.
Vervolgens zie ik dat ik mijn aandacht volledig bij hetgeen heb wat ik aan het tekenen (of maken) ben. Ik ben dan vaak op mijn piek van mijn kunnen bezig. Ultieme concentratie, hyperfocus en ik heb overzicht in wat ik wil maken.
De stap die daarop volgt is bij mij altijd terug te vinden. Dat is chaos en niet in staat zijn om te kunnen stoppen.
Ik wil of kan niet stoppen. Ik begin dan met corrigeren van mijn werk, en proberen om ‘fouten’ te herstellen.
Ik leer daar o.a. van dat ik minder impulsief moet beginnen. Ik moet materiaalgebruik afbakenen, etc.
Zo zijn er nog een aantal punten die mij hebben geholpen met inzicht krijgen in mijn denkprocessen d.m.v. creatieve activiteiten.
De basis van een leerling met ADHD m.b.t. zelfinzicht, zelfsturing en het zelfbeeld wordt gelegd op de basisschool.
Maak als leerkracht de toch al losse springplank van de ontwikkeling, niet steeds een beetje losser maar help de leerling met ADHD om de springplank stabieler en steviger te maken.
Uitgelichte foto: Shutterstock