Breinvriendelijk onderwijs

Door Niels. Hoe krijg je de hersenen van de kinderen nu steeds opnieuw weer ‘aan’? Hoe zorg je er voor dat jouw klas aan breinvriendelijk leren toekomt? Wat is breinvriendelijk onderwijs en hoe pas je het toe in de klas? 

Breinvriendelijk onderwijs

Kinderen luisteren niet tijdens de instructie! Ze onthouden niet wat je hebt gezegd! Samenwerken lukt niet! Ze zijn steeds afgeleid tijdens de les! Er is geen concentratie in de klas tijdens het werk! En zo zijn er nog talloze andere oorzaken waardoor jouw inzet als leerkracht net niet zo goed binnenkomen als gehoopt.

Wanneer de hersenen van de kinderen in ‘leerstand’ staan, is de kans op een succesvolle les natuurlijk vele malen groter. Maar hoe krijg je die hersenen nu steeds opnieuw weer ‘aan’? Hoe zorg je er voor dat jouw klas aan breinvriendelijk leren toekomt? Het begrip ‘breinvriendelijk’ klinkt misschien complex, maar veel punten zullen je al bekend voorkomen.

Om de situatie in jouw les ‘breinvriendelijk’ te maken gaat Breinvriendelijk onderwijs uit van 6 principes (1) die op orde moeten zijn, namelijk:

1. Het brein heeft voeding nodig,
2. zoekt veiligheid,
3. is sociaal,
4. reageert op emoties,
5. onthoudt alleen dingen waaraan aandacht is besteed,
6. pikt bepaalde prikkels gemakkelijker op dan andere.

De zes principes op een rijtje lijken kort en krachtig, maar als je er goed over nadenkt zijn ze erg veelzijdig. De principes zijn makkelijk te verweven in je dagelijkse structuur, maar om alles goed op elkaar af te stemmen is ieder jaar weer maatwerk. Aan één blog heb ik helaas niet voldoende om alles uit het boek en de cursus goed tot recht te laten komen. In deze blog over breinvriendelijk onderwijs lees je:

• Wat de 6 principes inhouden.
  • Bij elk principe een paar voorbeelden voor in de klas.
• Drie werkvormen om makkelijk en snel mee aan de slag te gaan.
• Wat mijn ervaringen en resultaten zijn.

Kijk voor meer informatie op de site van Wij leren.

De 6 principes van Breinvriendelijk onderwijs

Voeding

Bij voeding van kinderen (en dus hun hersenen) denken veel leerkrachten al snel: ‘Dat is iets voor thuis, daar kan ik weinig aan doen.’ Toch is dat niet helemaal waar. Behalve dat je met ouders en kinderen heel goed kunt bespreken welke gezonde voeding zou helpen, kun je ook denken over wat er in de klas wel kan. Denk bijvoorbeeld aan waterflesjes die kinderen op tafel mogen hebben gedurende de dag.

Andere vormen van voeding, waar je als leerkracht nog veel meer mee kunt, zijn zuurstof en beweging. Wat betreft zuurstof kun je heel gemakkelijk beginnen door te kijken of je wel voldoende ventilatie hebt. Zeker met grotere groepen en/of kleinere lokalen moet je je lokaal goed ventileren. Maar nog veel beter, GA NAAR BUITEN! En dan niet alleen op de nationale buitenlesdag. Ben je opzoek naar ideeën om vaker naar buiten te gaan? Kijk dan site of hier.

Bewegen voor, tijdens en na de les is natuurlijk altijd fijn voor kinderen als uitlaatklep. Daarnaast wijst onderzoek uit dat beweging de groei en de werking van hersenen stimuleert. In eerdere blogs op jufmaike.nl lees je al veel tips over hoe je bewegend leren kunt integreren in je lessen.

Veiligheid

In het boek ‘Breinvriendelijk onderwijs’ worden 14 tools beschreven om dit in de klas te verbeteren. Een aantal hiervan wil ik kort toelichten, omdat ik sinds het lezen van het boek hier veel bewuster mee aan de slag ben gegaan. Bekijk ook het boek Brein in aanbouw. 

Allereerst zet ik veel vaker coöperatieve werkvormen in en denk ik goed na over welke werkvormen mijn klas nodig heeft. Er wordt onderscheid gemaakt tussen klassenbouwers en teambouwers. Door dit goed en regelmatig in te zetten creëer je een sociaal veilige omgeving, waardoor leerlingen open kunnen staan voor nieuwe leerstof. Veiligheid is na de fysieke behoefte (zoals eten, drinken en slaap) de belangrijkste levensbehoefte. Als dit ontbreekt kun je je voorstellen dat dit stress oplevert en kinderen te druk met andere zaken bezig zijn om tot leren te komen.

Een tweede tool, waar ik voorheen eigenlijk nooit mee werkte, is mediteren. Ik vond dit eigenlijk altijd een beetje zweverig, maar dit is het totaal niet. Korte meditatiesessies in de groep zorgen voor meer creativiteit en begrip. Daarnaast kan het symptomen van ADHD verminderen en de executieve functies verbeteren.

Sociaal

Ons brein is van nature erg sociaal en heeft behoefte aan samenwerking. Uit meerdere onderzoeken blijkt bijvoorbeeld dat het gevoel van ‘erbij horen’ zorgt voor betere leerresultaten. Als leerkracht heb je een belangrijke rol in de groep, ook op sociaal gebied.

Ken je zo’n collega die weleens zoiets roept als: ‘Ze hoeven elkaar niet aardig te vinden, als ze elkaar maar met rust laten.’? Vanaf nu kun je die collega uitleggen dat het wij-gevoel in een groep juist bijdraagt aan het leren. Het heeft dus zeker nut voor het leren om een goed positief klimaat te creëren in je groep.

Ook hier zijn coöperatieve werkvormen (met name klassenbouwers) enorm geschikt voor. Daarnaast kun je gericht werken aan sociale vaardigheden, de sociale cognitie (gericht vragen naar gedachten, gevoelens en bedoelingen) en coöperatief spel. Om het groepsgevoel te verbeteren organiseer ik o.a. tweewekelijks een klassenvergadering.

Emoties

Emotie vind ik persoonlijk één van de lastigste principes om bewust mee aan de slag te gaan. Welke emoties bij een situatie komen kijken en hoe heftig je ze voelt verschilt nogal per persoon. Ik vind het enorm belangrijk om authentiek te blijven, emoties kun je niet (of ik in ieder geval niet) faken, zonder dat de klas er vroeg of laat doorheen prikt. Twee tools van dit principe vindt ik echter wel heel goed aan te leren. Dit zijn successen vieren en complimenten geven.

Dit deed ik voorheen veel te weinig. Veel en goede complimenten geven is niet makkelijk en vergt veel oefening, maar het levert enorm veel op. Gebruik dagelijks als vuistregel dat je 4 complimenten geeft tegenover 1 correctie. Ditzelfde geldt voor het vieren van successen. Heb je een groep die vaak onrustig is tijdens de wandeling naar de gym, maar gaat dat vandaag een keertje goed? Neem het niet voor lief, maar besteed er bewust aandacht aan. Kinderen groeien van deze successen en zullen eerder geneigd zijn de volgende keer weer hetzelfde gedrag te laten zien. Ik maak hier ook bewust tijd voor tijdens mijn klassenvergaderingen.

Aandacht

De aandacht van je leerlingen vangen is één, maar deze vasthouden is weer een heel ander level. Toch is dit een cruciaal onderdeel van het werk van een leerkracht. Het blijft toch altijd lastig om altijd van elke leerling de aandacht vast te houden. Dit komt omdat aandacht op vier, (individueel functionerende) systemen werkt in onze hersenen. Concentratie en aandacht vraagt dus veel van ons brein. Hoe kun je als leerkracht de aandacht toch enigszins sturen? Breinvriendelijk Onderwijs geeft hiervoor veel informatie en praktische tips.

De truc zit eigenlijk in de combinatie van (on)voorspelbaarheid, training,  rust en interactie. Voorspelbaarheid kan bijvoorbeeld door middel van een duidelijk stilte signaal, waar multimedia juist weer kan zorgen voor iets onvoorspelbaar (nieuws). Wissel intensieve aandachtstraining af met voldoende rust momenten zoals yoga of meditatie in de klas.

Prikkels

Het menselijk brein is al behoorlijk voorgeprogrammeerd. Het filtert van nature veel prikkels, waardoor we ze direct vergeten of zelfs amper opmerken. Andere prikkels komen juist heel goed binnen en blijven zelfs hangen voor de lagentermijn. Dat je hersenen prikkels filtert kunnen we laten zien met een simpel voorbeeld:

Als het goed is heb je op dit moment weinig tot geen aandacht voor je kleding. Maar hoe voelt je kleding eigenlijk aan? Zit alles goed? Ik voel nu bijvoorbeeld dat door de houding waarin ik zit mijn overhemd wat trekt op de schouder, mijn sok een beetje los zit en mijn mouw iets te strak op mijn bovenarm. Ik had er alleen totaal geen erg in, omdat mijn aandacht op het schrijven lag. Waarschijnlijk voel jij inmiddels ook een aantal van dit soort dingen. Dit is dus het filteren van prikkels.

Om jouw leerstof geen prikkel te laten zijn die wordt gefilterd kun je veel tools inzetten. bijvoorbeeld:

• Beeldmateriaal (video/afbeeldingen),
• Muziek (Maak een liedje of versje bij de stof),
• Geef effectieve en directe feedback.

Probeer het eens uit!

In de klas kun je per principe aan de slag. Via de verschillende links in de blog kom je op praktische tip. Hoewel veel leerkrachten wel alle principes enigszins in hun onderwijs verwerken, is het een behoorlijke opgaaf om ineens met alle zes bewust aan de slag te gaan. Mijn tip is dan ook om er steeds één uit te kiezen tot deze echt is verweven in je structuur. Na een jaar oefenen en bewust bezig zijn met de zes principes begint er bij mij steeds meer automatisme in te komen. Wil je meer concrete voorbeelden of meer theorie bij de principes dan is het boek Breinvriendelijk onderwijs echt een must, bekijk het hier. 

Ook de cursus die wordt aangeboden door Bazalt is heel goed bevallen. Deze wordt zeer dynamisch gegeven en je gaat terug naar huis vol goede ideeën voor morgen.

Mijn ervaringen met breinvriendelijk onderwijs

Het afgelopen jaar ben ik enorm vertrouwd geraakt met breinvriendelijk onderwijs. Het boek is aangeschaft door school, maar ik probeer er zo vaak mogelijk in te bladeren om weer met een andere werkvorm aan de slag te gaan. Het boek bestaat uit veel theorie, maar ook veel praktische werkvormen. De theorie en werkvormen zijn gebaseerd op onderzoek naar ontwikkeling van het brein. Door het toepassen van de tools merk ik dat het geven van onderwijs steeds soepeler gaat. Kinderen lijken gemakkelijker te leren en de lessen zijn veel aantrekkelijker. Mijn eigen ervaring is natuurlijk geen wetenschappelijk onderzoek, maar het komt gelukkig wel goed overeen met de onderzoeken waar naar wordt verwezen in het boek Breindvriendelijk onderwijs.

Een aantal structuren (werkvormen) uit Breinvriendelijk onderwijs die ik vaak toepas zijn:

• Het beroemdheden interview, waar kinderen met verkleedspullen elkaar op een veilige manier kunnen bevragen. De geïnterviewde bepaald zelf welke vragen hij wel of niet beantwoord. Dit zet ik bijvoorbeeld in bij kennismakingen, gesprekken na de vakantie of herhalen van lesstof. Deze werkvorm stimuleert alle zes de principes.
• Luister goed! Een aandachtsoefening waarbij kinderen luisteren naar een (informatie)tekst en vervolgens die informatie moeten reproduceren. In de volgende stap komen ze door overleg achter de informatie die ze hebben gemist of zijn vergeten. Deze werkvorm stimuleert de principes veiligheid, sociaal, emoties, aandacht en prikkels.
• 4-2-1-solo, die ik vaak inzet bij de inoefening van rekenlessen. Kinderen mogen de sommen eerst in viertallen oplossen, bij de controlevragen moet ik het aan iedereen kunnen vragen. Als 1 van de 4 leerlingen het snapt, is het aan hem om het uit te leggen aan de andere 3. Als dit goed gaat dan gaan we verder in tweetallen. Van het tweetal moet minimaal 1 leerling het dus begrijpen. Tot slot kan iedereen de sommen solo (individueel) maken. Op deze manier kun je na een korte instructie al over op de inoefening, maar heeft ook veel ander voordelen. Deze werkvorm stimuleert de principes veiligheid, sociaal, emoties, aandacht en prikkels.

Bronnen

1: Kagan, S. (2015)
Breinvriendelijk onderwijs: feiten, praktische tips en coöperatieve structuren. Rotterdam, Nederland: Bazalt Educatieve Uitgaven.

Uitgelichte Afbeelding van VitalaArts/Shutterstock